Wprowadzenie
Polski system emerytalny, oprócz standardowych emerytur nabywanych po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), przewiduje także szereg specjalnych rozwiązań umożliwiających wcześniejsze przejście na emeryturę. W artykule szczegółowo omówimy, kto i na jakich zasadach może skorzystać z emerytur specjalnych i wcześniejszych w Polsce.
Emerytury pomostowe
Emerytury pomostowe to świadczenia dla osób pracujących w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Warunki uzyskania emerytury pomostowej:
- Urodzenie się po 31 grudnia 1948 roku
- Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez co najmniej 15 lat
- Osiągnięcie wieku co najmniej 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni)
- Posiadanie okresów składkowych i nieskładkowych wynoszących co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni)
- Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 roku
Co uznaje się za pracę w szczególnych warunkach?
Praca w szczególnych warunkach to praca związana z czynnikami ryzyka, które mogą z wiekiem prowadzić do trwałego uszczerbku na zdrowiu. Do takich prac zalicza się m.in.:
- Prace pod ziemią
- Prace w hutnictwie
- Prace w wysokiej temperaturze
- Prace w warunkach podwyższonego ciśnienia
- Prace w szkodliwym dla zdrowia zapyleniu
- Prace przy materiałach wybuchowych, łatwopalnych i toksycznych
Praca o szczególnym charakterze to m.in.:
- Prace pilotów i personelu pokładowego
- Prace maszynistów pojazdów trakcyjnych
- Prace członków zespołów ratownictwa medycznego
- Prace nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych w specjalnych placówkach oświatowych
Co ważne, od 1 stycznia 2023 roku zniesiono wygasający charakter emerytur pomostowych, co oznacza, że mogą z nich korzystać również osoby, które rozpoczęły pracę w szczególnych warunkach po 31 grudnia 1998 roku.
Wcześniejsze emerytury dla określonych grup zawodowych
Niektóre grupy zawodowe mają prawo do wcześniejszego przejścia na emeryturę na podstawie odrębnych przepisów.
Górnicy
Górnicy mogą przejść na emeryturę po ukończeniu 55 lat (w niektórych przypadkach nawet 50 lat) i udokumentowaniu odpowiedniego stażu pracy górniczej. Osoby pracujące pod ziemią mogą przejść na emeryturę bez względu na wiek po przepracowaniu 25 lat pod ziemią.
Nauczyciele
Nauczyciele urodzeni przed 1 stycznia 1969 roku mogą przejść na emeryturę nauczycielską (tzw. świadczenie kompensacyjne) po spełnieniu następujących warunków:
- Osiągnięcie wieku (w 2023 roku): 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn (wiek ten stopniowo rośnie)
- Posiadanie 30-letniego stażu pracy, w tym 20 lat pracy nauczycielskiej w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć
- Rozwiązanie stosunku pracy
Służby mundurowe
Funkcjonariusze służb mundurowych (policja, straż pożarna, służba więzienna, itd.) mogą przejść na emeryturę po 25 latach służby i osiągnięciu wieku 55 lat.
Dla funkcjonariuszy przyjętych do służby po raz pierwszy po 1 stycznia 2013 roku warunki są bardziej rygorystyczne i wymagają 25 lat służby oraz wieku co najmniej 55 lat.
Artyści
Tancerze, akrobaci i artyści cyrkowi mogą przejść na emeryturę po ukończeniu 40 lat (kobiety) lub 45 lat (mężczyźni), jeśli posiadają odpowiedni staż pracy artystycznej. Dla solistów wokalistów wiek ten wynosi 45 lat (kobiety) i 50 lat (mężczyźni).
Wcześniejsza emerytura z tytułu opieki nad dziećmi
Kobiety, które wychowały co najmniej 4 dzieci i nie nabyły prawa do emerytury lub ich emerytura jest niższa od minimalnej, mogą ubiegać się o rodzicielskie świadczenie uzupełniające, tzw. "Mama 4 plus". Świadczenie to przysługuje po osiągnięciu wieku 60 lat.
Emerytura kapitałowa dla kobiet z OFE
Kobiety, które gromadziły środki w Otwartych Funduszach Emerytalnych (OFE), mogą ubiegać się o okresową emeryturę kapitałową po ukończeniu 60 lat, jeśli nabyły prawo do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i zgromadzone środki w OFE przekraczają 20-krotność dodatku pielęgnacyjnego.
Emerytura częściowa
Emerytura częściowa to świadczenie, które przysługiwało osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 roku, a przed 1 stycznia 1969 roku, które nie osiągnęły powszechnego wieku emerytalnego, ale posiadały długi staż ubezpieczeniowy.
Od 1 października 2017 roku, w związku z obniżeniem wieku emerytalnego, zaprzestano przyznawania nowych emerytur częściowych.
Emerytury specjalne
Emerytury specjalne są przyznawane w drodze wyjątku przez Prezesa Rady Ministrów osobom, które nie spełniają warunków do uzyskania świadczeń na zasadach ogólnych, a znajdują się w szczególnej sytuacji życiowej lub materialnej.
O emeryturę specjalną mogą ubiegać się osoby, które:
- Nie posiadają prawa do żadnych świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
- Znajdują się w trudnej sytuacji materialnej, zdrowotnej lub rodzinnej
- Posiadają przynajmniej częściowo udokumentowany staż pracy
Wniosek o emeryturę specjalną należy złożyć do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, które po weryfikacji przekazuje go do Prezesa Rady Ministrów.
Procedura ubiegania się o emeryturę specjalną lub wcześniejszą
Aby ubiegać się o emeryturę specjalną lub wcześniejszą, należy:
- Złożyć odpowiedni wniosek w ZUS (w przypadku emerytur pomostowych, wcześniejszych emerytur dla określonych grup zawodowych, emerytury kapitałowej) lub w KRUS (dla rolników)
- Dołączyć dokumenty potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe
- Dołączyć dokumenty potwierdzające pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (w przypadku emerytur pomostowych)
- W przypadku emerytury specjalnej, złożyć wniosek do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
Wysokość świadczeń
Wysokość emerytur pomostowych i wcześniejszych jest obliczana podobnie jak emerytura powszechna, ale może podlegać pewnym ograniczeniom:
- Emerytura pomostowa nie może być niższa od minimalnej emerytury
- Świadczenie kompensacyjne dla nauczycieli obliczane jest według zasad obowiązujących przy obliczaniu emerytury pomostowej
- Emerytury mundurowe obliczane są jako procent podstawy wymiaru zależny od liczby lat służby
- Wysokość emerytury specjalnej jest ustalana indywidualnie przez Prezesa Rady Ministrów
Jak Ankesirt może pomóc?
Przepisy dotyczące emerytur specjalnych i wcześniejszych są złożone i często się zmieniają. W Ankesirt oferujemy:
- Analizę indywidualnej sytuacji klienta pod kątem możliwości uzyskania wcześniejszej emerytury
- Pomoc w gromadzeniu i weryfikacji dokumentacji potwierdzającej pracę w szczególnych warunkach
- Wsparcie w przygotowaniu wniosku o emeryturę pomostową lub specjalną
- Reprezentację przed ZUS w procedurze odwoławczej w przypadku odmowy przyznania świadczenia
- Doradztwo w zakresie optymalnej strategii przejścia na emeryturę
Skontaktuj się z nami, aby umówić się na konsultację. Nasi eksperci pomogą Ci określić, czy kwalifikujesz się do emerytury specjalnej lub wcześniejszej oraz przeprowadzą Cię przez cały proces uzyskania świadczenia.